 |
Cukrzyca i uszkodzone „nerwy”
|
 | |
Powikłaniem cukrzycy może być choroba „nerwów”. Wpływ poziomu cukru we krwi na układ nerwowy jest silny, co widać np. w przypadku głębokiego niedocukrzenia krwi (hipoglikemii), kiedy to pojawia się irracjonalna skłonność do gniewu, agresywność, apatia a nawet lęk. Podwójnie dużym zagrożeniem dla układu nerwowego jest przewlekły nadmiar glukozy we krwi (hiperglikemia). Skutki takiego stanu charakteryzuje dobrze poniższa wypowiedź chorej na cukrzycę:
„Dwadzieścia lat choruję na cukrzycę typu II – niestety nie kontrolowałam regularnie poziomu cukru, a kiedy w przechodni mierzyłam poziom glukozy, to było jej zwykle we krwi za dużo! (...) Od pewnego czasu odczuwam szum i dzwonienie w uszach, wędrujące bóle nóg, bóle dziąseł. Odczuwam też drętwienie i mrowienie stóp i mam wrażenie, że chodzę „po ściernisku”. Lekarz stwierdził u mnie neuropatię. Co to jest za choroba? Czy można ją skutecznie leczyć? - to pytania 65 letniej kobiety chorej na cukrzycę, jedno z wielu, jakie przychodzą do redakcji Przychodni.pl
|
|
Co to za choroba – neuropatia cukrzycowa?
|
|
Neuropatia to ogólne określenie wielu, niekiedy dziwnych zaburzeń i objawów chorobowych, ze strony układu nerwowego, jakie mogą wystąpić w przebiegu źle leczonej cukrzycy. (Patrz wyżej - wypowiedź chorej kobiety.) Ich przyczyną jest uszkodzenie bardzo licznych w naszym ciele włókien nerwowych wskutek długotrwałego nadmiaru cukru w krwi.
|
|
Co się „psuje” we włóknach nerwowych pod wpływem nadmiaru cukru we krwi?
|
|
W cukrzycy typu II, (nie wymagającej wstrzyknięć insuliny) nadmiar cukru wywołuje osłabienie tempa przewodzenia bodźców przez układ nerwowy. To zwolnienie ma charakter postępujący i co roku zdolność przewodzenia zmniejsza się o blisko 1 m/sek. W cukrzycy typu I, (wymagającej wstrzyknięć insuliny) – pogarszanie czynności włókien nerwowych następuje najszybciej, zaraz po ujawnieniu się cukrzycy. W ciągu następnych 2-3 lat proces ten ulega zwolnieniu.
|
|
Jakie są typowe objawy uszkodzenia przewodzenia włókien nerwowych?
|
|
Najczęściej są to zaburzenia w działaniu nerwów obwodowych, czyli tych, które unerwiają tkankę mięśniowa i skórę. Objawem może być tzw. neuropatia czuciowa. Chorzy na nią mają zaburzenia czucia, w stopach, tzw. „mrowienie skarpetkowe” i w dłoniach „rękawiczkowe”, długotrwałe bóle mięśni nóg i rąk, niekiedy krótkotrwałe ostre, bóle.
|
|
Czy objawy te możemy podzielić na różne typy dolegliwości?
|
Tak. Zależnie od rodzaju uszkodzonych nerwów oraz przebiegu choroby można wyróżnić kilka typów neuropatii, a mianowicie:
- uszkodzenia nerwów, które przewodzą bodźce do mięśni i skóry, czyli tzw. nerwów obwodowych – zwane neuropatią czuciową; (lub polineuropatią),
- Uszkodzenia nerwów działających niezależnie od naszej woli, czyli neuropatia autonomiczna.
- Bolesne, krótkotrwałe uszkodzenia nerwów
występujące w postaci jednego lub kilku ognisk, (neuropatie ogniskowe)
|
|
Uszkodzenie nerwów przewodzacych bodźce do mięśni i skóry,
tzw. neuropatia czuciowa (polineuropatia )
|
|
Uszkodzenie powyższych nerwów, zwanych obwodowymi to nie jedna, ale zwykle zespół dolegliwości i objawów. Ta postać – zwana też neuropatią „czuciową” - stanowi najczęstszą formę neuropatii.
|
|
Jaki jest mechanizm uszkodzeń włókien nerwowych?
|
|
Uszkodzenie i niesprawność drobnych włókien nerwowych wskutek cukrzycy występuje stosunkowo wcześnie i rozwija się skrycie. Dotyczy to głównie osób, u których nie rozpoznano jeszcze choroby. Ta patologia może też mieć też nagły początek – wywołany np. przez stres lub przez wdrożenie leczenia cukrzycy.
|
|
Czy można wcześnie rozpoznać chorobę?
|
|
Tak. Do wczesnych objawów zalicza się wspomniane wyżej zaburzenia ze strony nerwów obwodowych stóp i rąk – tj. „mrowienie stóp i rąk”, a ponadto utratę czucia temperatury oraz zmniejszenie czucia lekkiego dotyku oraz ukłucia igłą. Jeśli te objawy pojawiają się bez wcześniejszego rozpoznania choroby – to celowym jest zgłoszenie się do lekarza, lub przynajmniej sprawdzenie poziomu cukru we krwi.
|
|
Jakie są inne charakterystyczne objawy, dzięki którym możemy rozpoznać tę neuropatię?
|
|
Należą do nich:•drętwienie kończyn, •naprzemienne uczucie zimna lub gorąca, • pieczenie skóry, •uczucie „chodzenia po ostrej wełnie” lub po ściernisku, •bóle stóp i dłoni, odczuwane zwłaszcza nocą w zimne i wilgotne dni, •w efekcie zmienionego unerwienia skóry ciężar kołdry lub koca staje się nie do zniesienia, •oprócz zaburzeń czucia może wystąpić osłabienie lub bolesność mięśni kończyn.
|
|
Jak przebiega choroba?
|
Neuropatia czuciowa ma charakter postępujący. Tempo rozwoju choroby zależy od tego, czy mniej lub bardziej poprawnie leczymy cukrzycę, a konkretnie od częstości incydentów hiperglikemii, czyli czasokresu, w jakim występuje nadmiar cukru we krwi.
Poprawne leczenie i dobra kontrola poziomu cukru we krwi hamuje postęp choroby, nie eliminuje jej z życia chorego. Nasilenie zaburzeń wykazuje, bowiem u wszystkich chorych wyraźną zależność od czasu trwania cukrzycy.
|
|
Jakie są zagrożenia dla zdrowia?
|
|
Pacjenci z neuropatią czuciową mogą nie odczuwać małych urazów mechanicznych i termicznych lub ucisku źle dopasowanych butów. Sprzyja to powstawaniu modzeli i owrzodzeń. Jeśli zaburzeniom czucia towarzyszy także uszkodzenie nerwów ruchowych, to występuje zanik mięśni i deformacja stopy. Mamy do czynienia z tzw. zespołem stopy cukrzycowej. W późniejszym okresie choroby podobne dolegliwości mogą się pojawić w obrębie rąk.
|
|
Jak przeciwdziałamy uszkodzeniom nerwów obwodowych?
|
Podstawą leczenia przyczynowego jest normalizacja poziomu glukozy we krwi. Ostatnio stwierdzono, że intensywna insulinoterapia u chorych na cukrzycę typu I (wymagającą wstrzyknięć insuliny) istotnie wpływa na zapobieganie uszkodzeniom nerwów obwodowych. Podobnie korzystnie wpływa na zahamowanie choroby dobra kontrola poziomu cukru w cukrzycy typu II. Bardzo ważne w tym schorzeniu jest również odpowiednia pielęgnacja kończyn i zapobieganie uszkodzeniom naskórka.
Leczenie zespołu stopy cukrzycowej
Zapobieganie owrzodzeniom stóp
|
|
Uszkodzenia nerwów działających niezależnie
od naszej woli, (neuropatia autonomiczna)
|
|
Ta choroba występuje rzadziej, lecz może paraliżować działanie nieomal każdego układu w ustroju. Dotyczy nerwów działających niezależnie od woli osoby chorej. Uszkodzeniu mogą ulec częściej, niż inne np. nerwy regulujące ciśnienie tętnicze krwi, pocenie się, czynności jelit lub pęcherza moczowego. Z tego powodu może występować skłonność do omdleń w pozycji stojącej, nieprawidłowe pocenie się, biegunki pokarmowe lub trudności w opróżnianiu pęcherza moczowego.
|
|
Jakie objawy wywołuje neuropatia autonomiczna w układzie pokarmowym?
|
|
Jeśli uszkodzone zostały nerwy kontrolujące czynności przewodu pokarmowego, chory ma problemy z przetwarzaniem i wydalaniem pokarmu. Gdy choroba obejmuje czynności przełyku, wówczas manifestuje się zaburzeniami połykania, uczuciem zatrzymywania się kęsa pokarmowego w przełyku. Jeśli dominuje uszkodzenie unerwienia żołądka - występują nudności, wymioty po posiłkach, zbyt szybkie powstawanie uczucia sytości. Może też pojawić się jadłowstręt.
|
|
Czy choremu grożą bóle układu pokarmowego?
|
|
Tak, jeśli uszkodzenia nerwów powodują np. zaburzenia czynności pęcherzyka żółciowego. Występują wówczas wzdęcia brzucha po posiłkach, bóle w nadbrzuszu i prawym podżebrzu przypominające napady kolki żółciowej.
|
|
A biegunki?
|
|
Najbardziej znanym i chyba najczęstszym objawem neuropatii autonomicznej przewodu pokarmowego jest nocna biegunka cukrzycowa. W pełnym rozwoju choroby pacjenci oddają po kilka stolców, przeważnie w porze nocnej, bez bólu. Niekiedy w ciągu dnia stolce są papkowate, a nawet sformowane, a jedynie nocą wodniste. Nigdy nie zawierają domieszki krwi czy ropy. Spostrzegane są samoistne remisje. Najczęściej jednak biegunka utrzymuje się stale, ale o mniejszym nasileniu.
|
|
Co powinniśmy wiedzieć o zaburzeniach pokarmowych w kontekście leczenia cukrzycy?
|
|
Biegunka bardzo utrudnia leczenie cukrzycy, sprzyja bowiem występowaniu niedocukrzeń oraz niedoborów pokarmowych. U niektórych osób neuropatia może się objawiać przewlekłymi zaparciami. Po długotrwałym okresie zaparć naprzemiennie występuje biegunka.
|
|
Czy są specjalistyczne metody diagnozy tej choroby?
|
|
Neuropatię autonomiczną przewodu pokarmowego zwykle rozpoznaje się na podstawie obrazu radiologicznego tych narządów. Często jednak istnieje konieczność specjalistycznych badań.
|
|
Jak leczymy zaburzenia pokarmowe neuropatii?
|
|
Leczenie jest objawowe. Zaleca się spożywać posiłki często, w małych ilościach, dobrze rozdrobnione. Osobom z uporczywą biegunką koniecznie należy podawać leki zwalniające ruchy jelit.
|
|
Jakie zaburzenia pęcherza moczowego może wywołać neuropatia?
|
|
Uszkodzenie włókien nerwowych pozbawia chorego sygnału parcia moczu na pęcherz – toteż nie wie on, czy, czy jest już pełny, czy nie.
|
|
Czy z tym defektem pęcherza moczowego można sobie jakoś poradzić?
|
|
Tak, najlepiej jest ustalić sobie od rana regularne terminy oddawania moczu – najlepiej, co 2 godziny.
|
|
Czy uszkodzenia włókien nerwowych mogą wywołać impotencję?
|
|
Cukrzyca może upośledzać sprawność seksualną. Prawie połowa mężczyzn chorujących na cukrzycę cierpi na impotencję, z powodu problemów z wywołaniem i utrzymaniem wzwodu. W niektórych przypadkach przyczyną jest uszkodzenie nerwów, które unerwiają zastawki naczyń krwionośnych regulując dopływ krwi do prącia. Cukrzyca uszkadza także nerwy biorące udział w czynnościach seksualnych u kobiet.
|
|
Czy istnieją czynniki pogłębiające proces uszkadzania tkanki nerwowej?
|
|
Za czynniki sprzyjające rozwojowi choroby uważa się: złe wyrównanie cukrzycy oraz długi czas jej trwania, palenie tytoniu i picie alkoholu. Dlatego leczenie polega przede wszystkim na utrzymywaniu stężenia glukozy we krwi na poziomie zbliżonym do normy oraz zaprzestaniu palenia tytoniu i picia alkoholu.
|
|
Czy możemy zapobiegać i leczyć neuropatię?
|
|
Dotychczasowe próby stosowania różnych leków nie powiodły się, głównie z powodu poważnych objawów niepożądanych. Wbrew dawniejszym poglądom nie ma także uzasadnienia podawanie witamin z grupy B. Podstawowym sposobem zapobiegania i leczenia neuropatii, zarówno obwodowej – „czuciowej”, jak i autonomicznej, jest wczesne i skuteczne leczenie cukrzycy. Potwierdzają to badania i obserwacje kliniczne. Wiele objawów spowodowanych tym powikłaniem łagodnieje lub ustępuje po pewnym czasie dobrego wyrównania cukrzycy.
|
|
Bolesne, krótkotrwałe uszkodzenia nerwów - występujące w postaci jednego lub kilku ognisk – (neuropatia ogniskowa)
|
|
Bolesne i krótkotrwałe uszkodzenia włókien nerwowych zwane neuropatią ogniskową występują głównie u chorych w starszym wieku. Mogą być jednoogniskowe lub wieloogniskowe.
|
|
Co jest powodem tego rodzaju neuropatii?
|
|
Przyczyną jest niedrożność naczynia odżywiającego nerw, spowodowana zakrzepem.
|
|
Jak długo trwa ta dolegliwość?
|
|
Początek jest zwykle gwałtowny i bardzo bolesny. Bóle zwykle ustępują jednak samoistnie po 6-8 tygodniach, kiedy już sąsiedni nerw przejmie zablokowane funkcje.
|
|
Czym wyróżniają się uszkodzenia wieloogniskowe, zwane zespołami uciskowymi?
|
|
Rozpoczynają się one powoli, postępują i utrzymują się, jeśli nie zastosuje się odpowiedniego leczenia.
|
|
Jakie są ich objawy?
|
|
Objawami neuropatii wieloogniskowej (jak też niekiedy jednoogniskowej) są: podwójne widzenie, opadanie stopy, bóle barków i kręgosłupa.
|
|
Jakie są metody leczenia tych dolegliwości?
|
|
W bólowych postaciach neuropatii cukrzycowej należy stosować leki przeciwbólowe i niekiedy antydepresyjne. Niekiedy możliwe jest leczenie chirurgiczne. Osłabionym mięśniom poprawę może przynieść fizykoterapia. W rejonowej poradni dla chorych na cukrzycę diabetolog i neurolog ostatecznie wyjaśnią przyczyny dolegliwości oraz zadecydują o sposobie leczenia.
|
|
koniec
|
Oprac. mgr Edward Ozga Michalski
Konsultacja prof. dr hab. med. Andrzej Danysz
|
Cukrzyca insulino-zaleźna (typu I) 
Cukrzyca insulino-niezaleźna (typu II) 
